Củ cà rốt và cây roi

Trước khi biểu quyết Hiệp định Thương mại Mỹ Việt, Hạ viện Mỹ đã đồng ý thông qua dự luật Nhân quyền Việt Nam với 410 phiếu, chỉ có một phiếu chống. Cả hai hành động lập pháp này đều có thể giúp cải thiện đời sống của đồng bào chúng ta trong tương lai, nếu người Việt Nam ở trong và ngoài nước biết vận dụng. Nhìn trong ngắn hạn, Hiệp định thương mại giống như một củ cà rốt để khuyến khích Cộng Sản Việt Nam, còn Dự luật Nhân quyền Việt Nam giống như cây roi để thúc đẩy chế độ đó phải tôn trọng các giá trị của loài người văn minh. 

Điều đáng kể nhất là cuộc vận động của các tổ chức người Việt tại Mỹ, từ Ủy ban Tự do Tôn giáo đến Hội Cứu Người Vượt biển, đã thành công. Thành công đạt đuợc nhờ có đồng bào tị nạn ở khắp nước Mỹ hưởng ứng, cùng lóp bi các Dân biểu Quốc hội. Nhưng sự thành công cung đạt đuợc nhờ phe ủng hộ dự luật chịu nhượng bộ, thỏa hiệp, và mục tiêu đặt ra không quá khó khăn đối với các Dân biểu Hạ viện khi họ muốn bỏ phiếu ủng hộ dự luật Nhân quyền Việt Nam, trái với chủ trương của Tổng thống Bush. Cho đến phút chót, Tòa Bạch Ốc vẫn có ý định yêu cầu các Dân biểu đảng Cộng Hòa chống dự luật Nhân quyền Việt Nam, và Tòa Bạch ốc chỉ bỏ cuộc khi thấy số người ủng hộ quá đông. Có thể nói đây là một thành công lớn nhất trong các cuộc vận động hành lang Quốc hội (lóp bi) của người Việt ở Mỹ. 

Bản Hiệp định Thương mại Mỹ Việt sẽ giúp hàng xuất cảng từ Việt Nam vào Mỹ dễ dàng hơn, khi quan thuế giảm đi trung bình 90%. Nhiều người Mỹ sẽ đầu tư vào Việt Nam hơn khi chính quyền cộng sản tuân thủ các điều khoản ghi trong Hiệp định. Tất nhiên nhiều đồng bào chúng ta ở trong nước sẽ đuợc hưởng một phần lợi ích, vì sẽ bán đuợc nông sản, hải sản và kiếm công việc làm dễ hơn. Ngược lại, đảng Cộng Sản Việt Nam cung hưởng lợi và chắc họ đuợc hưởng nhiều hơn những người Việt Nam ở ngoài đảng. Đảng viên Cộng Sản vẫn nắm đầu các cơ sở kinh doanh lớn nhất, những công ty thu mua và xuất cảng mọi ngành, cho nên khi bản Hiệp định này đuợc thi hành thì chính đám cán bộ kinh tế đuợc hưởng lợi trước tiên. Nhưng đảng Cộng Sản còn đuợc lợi hơn nữa, vì nếu kinh tế Việt Nam thoát khỏi cảnh trì trệ nhờ giao thương với Mỹ, thì guồng máy cai trị của đảng sẽ khỏi phải lo đối đầu với những bất mãn về kinh tế như từng xảy ra trong mấy năm qua. 

Nhưng liệu đảng Cộng Sản có thật sự được lợi hơn dân tộc Việt Nam hay không? Nếu nhìn về lâu dài thì có thể nói Hiệp định Thương mại Mỹ Việt sẽ dần dần làm suy yếu uy quyền của đảng Cộng Sản, do đó có ảnh hưởng tốt cho cuộc vận động tự do, dân chủ ở Việt Nam.

Các vận động dân chủ ở các nước nghèo đều xuất phát từ giới trung lưu. Khi người dân đô thị có đời sống kinh tế độc lập và bảo đảm thì các phong trào đòi tự do và quyền làm người cung mạnh hơn. Khi người dân thường được sống no đủ hơn, không phải chật vật ngày đêm lo cho cái bao tử, người ta mới có thời giờ nghĩ tới các nhu cầu cao hơn, như các quyền tự do dân sự và tự do chính trị. Chế độ cộng sản dựa trên nền tảng kiểm soát kinh tế buộc đảng viên trung thành với đảng vì miếng cơm manh áo. Ngay trong đám các cựu đảng viên hiện đang chống đảng, chúng ta thấy tinh thần đấu tranh bất khuất cho tự do, dân chủ thể hiện nơi những người đã được độc lập về kinh tế. Mặt khác, khi các cán bộ cộng sản bước vào vòng doanh thương, họ sẽ thay đổi, không thể nào tránh đuợc. Để bảo vệ các quyền lợi thủ đắc nhờ kinh doanh, họ sẽ thấy phải từ bỏ đuờng lối cai trị độc tài của một đảng để tiến sang một thể chế lấy luật pháp làm căn bản. Chính các cán bộ sẽ biến đổi và làm cho đảng Cộng Sản biến dạng. 

Việc thi hành bản Hiệp định Thương mại Mỹ Việt sẽ thay đổi cả hệ thống luật kinh tế, thương mại ở Việt Nam cho dần dần phù hợp với tiêu chuẩn quốc tế. Các nguyên tắc áp dụng luật pháp, hệ thống tòa án và thủ tục pháp đình cũng phải thay đổi theo lối các nước văn mình. Và đây có lẽ là thay đổi quan trọng nhất mà bản hiệp định có thể mang lại: buộc đảng Cộng Sản Việt Nam muốn làm ăn thì phải nới lỏng chế độ chuyên chính vô sản. Các thói quen, tập tục mới đó sẽ còn trong lối sống của người Việt Nam sau khi chế độ cộng sản tàn, dân ta hội nhập vào lối sống của loài người văn minh. 

Hiệp định Thương mại Mỹ Việt được thông qua cùng với dự thảo luật Nhân quyền Việt Nam. Có thể nói dự luật nhân quyền này có giá trị biểu tượng nhiều hơn thực tế. Quốc hội Mỹ trao cho các vị Tổng thống một dụng cụ, giống như trao cho thầy giáo cây roi mây để nếu cần thì trừng phạt học trò. Tổng thống Mỹ có thể dùng đến khí cụ đó hay không, còn tùy hoàn cảnh. Dự luật nhân quyền này có giá trị một lời nhắc nhở với đảng Cộng Sản Việt Nam, rằng mặc dù Quốc hội Mỹ đồng ý cho chính quyền cộng sản hưởng các quyền lợi thương mại, họ không bao giờ bỏ quên các vấn đề nhân quyền và tự do dân chủ ở Việt Nam. Vì đó là những giá trị tạo thành quốc gia này, mà cung là căn bản của nền văn minh hiện đại.

NGÔ NHÂN DỤNG